فناوری اطلاعات در تولید دانش بنیان و اشتغال آفرین چه نقشی دارد؟

به گزارش می‌متالز، نامگذاری سال‌های مختلف توسط رهبر معظم انقلاب از اول فروردین ۷۸ آغاز شد. رویکردی که تاکنون ادامه یافته و هر ساله نام مشخصی به عنوان شعار سال از سوی رهبر معظم انقلاب مطرح و دنبال می‌شود.

حالا در اولین سخنرانی تبریک فرا رسیدن سال جدید حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی، سال ۱۴۰۱ را «سال تولید، دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین» نام‌گذاری فرمودند. با نگاهی به سخنرانی ابتدای فروردین ماه ایشان می‌شود متوجه شد که یکی از مطالبات مهم رهبر انقلاب عبور از بحث شعارزدگی و زمینه‌سازی برای تحقق واقعی تولید دانش‌بنیان و اشتغال آفرین بوده است.

«عیسی زارع‌پور»، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، درخصوص واکنش به پیام رهبر معظم انقلاب درباره نقش محوری نخبگان و جوانان در زمینه تولید دانش‌بنیان و اشتغال محور، اظهار داشت که در این بین، مسئولیت سنگینی بر دوش بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور است که امروز به زیرساخت توسعه همه بخش‌های کشور و موتور محرک سایر فناوری‌ها تبدیل شده و هسته اصلی اقتصاد دیجیتال را نیز تشکیل می‌دهد.

وزیر ارتباطات همچنین به عنوان الزامات تحقق یافتن منویات مقام معظم رهبری در خصوص تحقق تولید دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات به همکاری بخش‌های مختلف دولتی و غیردولتی، تکیه بر متخصصین و دانشمندان این حوزه و بکارگیری تمامی ظرفیت‌های قانونی و همچنین ظرفیت‌های زیرساختی و منابع در اختیار وزارت ارتباطات اشاره کرد.

از آنجایی که مساله «تولید» همواره یکی از رویکرد‌های اساسی در جهت توسعه و بهبود مسائل اقتصادی و گره‌گشای مشکلات کشور محسوب می‌شود و عدم توجه به آن، منجر به فرصت‌سوزی موقعیت‌ها و فرصت‌های طلایی جمهوری اسلامی ایران در فضای بین‌المللی خواهد شد.

در خصوص تحقق شعار سال ۱۴۰۱، می‌شود اظهار داشت که به پشتوانه فناوری و همچنین تولید مبتنی بر دانش و درنظر گرفتن اقتصاد دانش‌محور می‌توان با شعار «تولید دانش بنیان و اشتغال آفرین» همگام شد.
‌
می‌توان اینگونه به این مساله پرداخت که به اقتصادی، اقتصاد دانش‌بنیان می‌گویند که دانش و اطلاعات دو رکن اصلی آن باشند و تولید و توزیع، مبتنی بر آن شکل‌گرفته و سرمایه‌گذاری در صنایع با محوریت دانش موردتوجه خاصی قرار گرفته باشد. در نتیجه تحقق این عنوان می‌توان به قدرت بزرگی در لایه‌های داخلی و بین‌المللی رسید، یعنی می‌توان نتیجه گرفت که حرکت اقتصاد‌ها به سمت دانش‌بنیان شدن علاوه بر اینکه موجب افزایش توان رقابتی کشور‌ها می‌شود می‌تواند در حوزه تجارت خارجی، ضمن ایجاد یک پایگاه اقتصادی در جهان به افزایش قدرت نرم کشور‌ها منجر شود.

تأثیر و مشارکت فناوری اطلاعات و ارتباطات بر اشتغال‌آفرینی

فناوری اطلاعات و ارتباطات (فاوا) با برخورداری از ویژگـی‌هـا و قابلیـت‌هـای مختلـف توانسته است تأثیر بسزایی را در زمینـه اشتغال‌آفرینی ایجاد کند. افزایش سرعت و دقت، کاهش حجم فیزیکی سیستم‌های ذخیـره اطلاعـات، شـفافیت در فرایندها، امکان دورکاری و کاهش میزان هزینه مصرفی مثال‌هایی از این ویژگی‌ها هستند.

نتـایج و بـرآورد‌های حاصل از تحلیل‌های متفاوت نشان داده است که فناوری ارتباطات تاثیر مثبت و چشم‌گیری بر کارآفرینی و اشتغال‌آفرینی در کشور‌ها دارد. میزان تاثیرگذاری ضـریب نفـوذ اینترنـت بـر کارآفرینی در گروه کشور‌های منتخب درآمد بالا و نوآور محور بیشتر از گـروه کشـور‌های منتخب درآمد متوسط و کارایی محور می‌باشد.

امروزه بصورت فراگیر در فضای بین‌المللی، اقتصاد جهانی جایگزین اقتصاد ملی شده است و در این زمینه، کشور‌هایی موفق خواهند بـود کـه فرصـت‌هـای شغلی را فقط به چهارچوب جغرافیایی خود محدود نسازند، بلکه فضـای کـاری وسـیعی بـه وسعت جهان در ذهن و طرح‌های خود داشته باشند.

فناوری اطلاعات از زمان پیدایش خود در جهان هستی، به دلیلی که تاثیر ویژه و چشمگیری کـه بـر زوایا مختلـف کسب و کار داشته است، نقشش در اقتصاد جهانی را نمی‌توان نادیده گرفت. امروزه کارآفرینی و کارآفرینان به شدت به بستر‌ها و فضا‌های فرآهم شده توسط فناوری اطلاعات وابسته هستند و از آن بهره زیادی برده‌اند و در کل فنـاوری‌اطلاعات موتور توسعۀ کارآفرینی و رشد اقتصادی است.

اطلاعات و ارتباطات، به عنوان دو بال موردنیاز هر نوع فعالیت در حوزه اشتغال‌آفرینی هستند. اشتغال‌آفرینی در انزوا و بدون حمایت نهادها، سازمان­ها و ارگان‌های حکومتی و یا خصوصی امکان­پذیر نیست.

قابل توجه است که در سند چشم­ انداز افق ۱۴۰۴ به روشنی تقریر شده است که باید ۵۰% از تولید ناخالص ملی در حوزه کسب‌وکار فناوری محور و دانش‌بنیان محور محقق شود، اما این موضوع بصورتی است که در حال حاضر آمار‌ها نشان می ­دهد که نتایج به این میزان نیست و برای رسیدن به نقطه مطلوب فاصله وجود دارد.

در اقتصاد رقابتی و مبتنی بر بازار کنونی که با تغییرات و تحولات سریع بین ­المللی همراه شده و فرایند گذر از جامعه صنعتی به جامعه اطلاعاتی و فناوری محور را سبب ­ساز شده است، از کارآفرینی به‌عنوان موتور توسعه اقتصادی یاد می­ شود که می­ تواند در رشد اقتصادی کشورها، ایجاد اشتغال و رفاه اجتماعی نقش مهمی را برعهده داشته باشد.

امروزه واضح است که اطلاعات و ارتباطات، دو قدرت و دو بال مهم هستند. این دو، هم خود ارزش دارند و هم پدیدآورنده ارزش هستند. ارتباطات نیز مانند اطلاعات ارزشمند بوده و ارزش افزوده­‌ای متناسب با نوع ارتباطات بدست افراد می‌رساند.

فناوری اطلاعات و در رأس آن اینترنت، شرایطی تازه را پدید آورده است که در آن، تولیدکنندگان، تأمین‌­کنندگان، فروشندگان و مشتریان و تقریباً همه عوامل یک سیستم اقتصادی، توان آن را دارند که در فضای مجازی مشترک با یکدیگر در ارتباط باشند و به تبادل اطلاعات، خدمات، محصولات و پول بپردازند. اینترنت، تئوری­‌ها و نظریات جدیدی را به‌میان آورده است که یکی از آن‌ها «اشتغال پیوسته» است. در این نوع اشتغال، فرد شاغل کار خود را با استفاده از امکانات رایانه­‌ای انجام می‌دهد و حاصل کار را از طریق اینترنت در اختیار کارفرما یا مشتریان قرار می‌­دهد.

در این توضیحات به پدیده اینترنت اشاره شد؛ امکانات منحصربه‌فرد اینترنت، زمینه­ ساز پیدایش شکل جدیدی از دنیای تجارت شد که امروزه به‌نام تجارت الکترونیک شناخته شده است. تمامی امکانات و ویژگی‌های این فناوری اطلاعات به‌دست کسانی به‌وجود آمده‌است که افکار و طرح‌های خلاقی داشته‌اند. اینان کارآفرینان واقعی هستند، زیرا نه‌تن‌ها سبب خود اشتغالی و اشتغال‌­زایی برای مجموعه­‌های انسانی وابسته به خودشان شده­‌اند، بلکه میلیون­­‌ها فرصت شغلی را نیز تنها با اتصال به اینترنت برای میلیون ­ها نفر از افراد این جامعه و حتی مردم دنیا، فراهم ساخته­‌اند.

تأثیر سرمایه انسانی بر اشتغال‌آفرینی

سرمایه انسانی عامل کلیدی در اشتغال‌آفرینی و رشد اقتصادی محسـوب مـی شـود. سـرمایه انسانی بر توانایی افراد در ارزیابی و بهره بـرداری از فرصـت هـای اشتغال‌آفرینی تـاثیرگذار است. سـرمایه انسـانی توانایی کارآفرینان برای بهره برداری از فرصت‌ها را افزایش می‌دهد. دانش به کارآفرینان این امکان را می‌دهـد تا فرصت‌ها را شناسایی نمـوده و از آن‌ها بهره‌برداری نمایند. سرمایه انسانی دارای اثر مثبت بر رشد اقتصادی است و انباشت دانش و مهارت نیروی کار، منجر به افزایش درآمد سرانه در طول زمان می‌شود.

تاثیر کسب و کار‌های دانش بنیان بر رشد اقتصادی کشور

اقتصاد یک کشور وقتی شکوفا می‌شود که بستری برای نوآوری و حضور در بازار‌های رقابتی جهانی فراهم شود. شرکت یا موسسه دانش بنیان، مجموعه یا سیستمی است که به منظور هم‌افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی (شامل گسترش و کاربرد اختراع و نوآوری) و تجاری سازی نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالا و خدمات) در حوزه فناوری‌های برتر و با ارزش افزوده به ویژه در تولید نرم افزار‌های مربوط تشکیل می‌شود.

این کسب‌وکار‌ها در تبیین و مدل‌سازی فرایند‌های تولید، تحقیق و توسعه، غنی سازی علمی و فنی، آموزش، پرورش و توسعه انسانی، انتقال دانش و انتشار نوآوری در کشور نقش مهمی ایفاء می‌کنند. در کسب‌وکار‌های دانش بنیان، رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال، متناسب با ظرفیت نوآوری بوجود آمده تحقق می‌یابد. بدین معنی که نتایج بدست آمده تحقیق و توسعه به طور پیوسته از طریق سرمایه‌گذاری به محصول و یا سیستم‌های نوین تبدیل می‌گردد و دسترسی به ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری برای کارآفرینان و پژوهشگران افزایش یافته، و این عامل مهمی در ایجاد نوآوری و بهره برداری از توان فناوری در اقتصاد ملی است.

ضرورت راه اندازی و توسعه کسب و کار‌های دانش بنیان

دانش به عنوان یکی از عوامل بسیار موثر در تحوالت اقتصادی و اجتماعی به شمار می‌آید، زیرا می‌توان دانش را بدون کاهش و استهلاک با دیگران به مشارکت گذاشت. به این ترتیب، دانش به عنوان یک منبع دائمی همیشه در اختیار بنگاه‌های اقتصادی قرارگرفته و با مشارکت مکرر در فرایند‌های گوناگون تولیدی و خدماتی، سبب افزایش مزیت رقابتی و ایجاد ارزش افزوده و توسعه پایدار می‌شود.

کسب و کار‌های دانش بنیان بنگاه‌های اقتصادی هستند که با خلق دانش و نوآوری جهت ایجاد ارزش در محیطی رقابتی به فعالیت می‌پردازند. براساس مطالعات انجام گرفته توسط APEC (سازمان همکاری‌های اقتصادی آسیا-پاسفیک) پایدارترین اقتصاد‌ها در جهان مربوط به اقتصاد‌های دانش محور است و در این میان کسب و کار‌های کوچک دانش بنیان موتور محرک و توسعه این اقتصاد‌ها هستند. براساس نتایج بدست آمده و بررسی‌های انجام شده نوآوری‌ها و پیشرفت‌های صنعتی طی سال‌های اخیر در سطح جهان حاصل فعالیت‌های نوآورانه کسب و کار‌های کوچک نوآور و دانش محور بوده است. علاوه بر این کارشناسان مربوطه، اشتغال در بنگاه‌های کوچک بویژه شرکت‌های فناوری را در دوران رکود و التهاب اقتصادی، پایدارتر از اشتغالی می‌دانند که توسط بنگاه‌های بزرگ ایجاد شده است.

شرکت‌های کوچک بیش از ۹۰ درصد اقتصاد بسیاری از کشور‌ها را شامل می‌شوند. این شرکت‌های کوچک با صادارت قابل توجه سیستم‌ها و خدمات خود نقش موثری را در توسعه اقتصادی کشورشان ایفا می‌کنند. در ایران نیز بنگاه‌های صنعتی کوچک بیش از ۹۰ درصد کل صنعت کشور را شامل می‌شوند.

زیرساخت‌های اطلاعات

زیرساخت‌های اطلاعاتی استخوان‌بندی یک اقتصاد دانش‌بنیان است و می‌تواند بطور موثری فرآیند‌های ارتباطی و اطلاعاتی و کسب و انتشار دانش را به فرآیند آسانی تبدیل کند. این پتانسیل می‌تواند با کاهش هزینه‌های مصرفی، کاهش عدم اطمینان، کاهش هزینه‌های مبادلات و غلبه بر محدودیت‌های جغرافیایی و مکانی، میزان و سرعت انتقال اطلاعات و فناوری را افزایش داده و باعث افزایش بهره‌وری و رشد اقتصادی شود.

توسعه و راه‌اندازی کسب و کار‌های دانش‌بنیان در کشور

اقتصاد اشتراکی در جهان با ابزار‌هایی همچون دنیای دیجیتال و اینترنت، روند رو به توسعه‌ای را طی کرده است و دارد خود را در میان عرصه‌های جهانی پررنگ نشان می‌دهد. اقتصاد اشتراکی از دیرباز وجود داشته؛ در این مدل مالکیت یک نفر یا یک شرکت بر کالا یا خدمت به اشتراک گذاشته شده و کاملا مشخص است. پیش از این مدل‌های اقتصاد مشارکتی در جلوه‌های گوناگونی استفاده و نشان داده می‌شد؛ اما در اکثر این مدل‌ها طرفین اشتراک به صورت محدودی بودند. این در حالی است که هم اکنون اقتصاد اشتراکی به‌دنبال درگیر کردن طرفین بیشتر در استفاده از کالا‌ها و خدماتی است که نیاز‌های یک نفر را در مدت کوتاهی برطرف می‌کند.

توسعه فناوری موجب شده تا دامنه اقتصاد اشتراکی توسعه پیدا کند و به یک روش محسوس در کسب‌و‌کار تبدیل شود. روشی که امکان دارد با سلیقه برخی سازگار نباشد. همزمان با توسعه اقتصاد اشتراکی در دنیا، توسعه کسب‌وکار‌های دانش‌بنیان در ایران نیز مورد تاکید قرار دارد. در حالی که در برخی اوقات، پدیدار شدن استارتاپ‌ها که جلوه‌ای از این نوع کسب‌و‌کار‌ها هستند، با اعتراض صنف سنتی بازار مواجه می‌شوند. در نتیجه موانع‌هایی نیز در مسیر فعالیت‌های نو ظهور‌ها صورت می‌گیرد. اعتراض صنف سنتی و قدیمی نشان می‌دهد که هنوز باور لازم درخصوص فعالیت استارت‌آپ‌ها برای این صنف قدیمی به‌وجود نیامده است. از سوی دیگر رقابت با کسب‌وکار‌های نو برای سنتی‌هایی که سال‌ها است روند فعالیت خود را به روز نکرده‌اند، نگران‌کننده خواهد بود. پس با این نتیجه طبیعی است که مخالفت‌هایی نیز در این باره صورت گیرد.

عوامل مختلفی بر رشد و توسعه کسب و کار‌های دانش بنیان تاثیر دارند. این عوامل با توجه به ماهیت کسب و کار‌های دانش بنیان متفاوت از سایر کسب و کار‌ها می‌باشند. دانش فنی، نیروی انسانی متخصص، و حمایت موثر دولت و حکومت در ابتدای تشکیل این قبیل از کسب و کار‌ها از عوامل مهم موثر در بحث توسعه آن‌ها محسوب می‌شود.

اشتغال­‌زایی و شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه فناوری اطلاعات

اشتغال دانش‌بنیان می‌تواند مهم‌ترین نکته در حوزه فناوری اطلاعات باشد. چراکه با توجه به افزایش سطح عمومی سواد در این حوزه، اشتغال‌زایی در فناوری اطلاعات امکان پذیر است و می­تواند به عنوان یک عامل برای توسعه اشتغال ایجاد شود، بطوری که می‌توان با وجود این مسائل اقتصاد مقاومتی را در مقابل تهدیدات بیرونی محکم‌تر ادامه داد، لازمه این اتفاقات این است که باید روی دانش افراد اندیشمند و نیز جوانان به عنوان سرمایه واقعی کشور تمرکز شود.

شرکت‌های حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات بیشترین سهم را از بین شرکت‌های دانش‌بنیان به خود اختصاص داده‌اند. حوزه‌های سخت‌افزار‌های رایانه‌ای، تجهیزات پیشرفته ساخت و تولید و محصولات پیشرفته سایر حوزه‌ها، بیشترین سهم را از بین شرکت‌های دانش‌بنیان دارند. یکی از دلایلی که تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات بیشتر از سایر حوزه‌ها است، رشد زیرساخت‌های بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) در سالیان اخیر و هم چنین روند رشد جهانی این نوع از فناوری‌های می‌باشد. پس از فناوری‌های حوزه ICT، بیشترین شرکت‌های دانش‌بنیان در زمینه فناوری‌های زیستی فعالیت می‌کنند که یکی از اولویت‌های توسعه فناوری در کشور در سالیان اخیر بوده است.

توسعه علمی و فناوری کشور در گرو حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان

شرکت‌های دانش بنیان به جهت ارزش افزوده بالایی که ایجاد می‌کنند، نقش ویژه‌ای در رشد کشور در زمینه‌های علمی، فناوری و نیز اقتصادی بر عهده دارند. بفرموده رهبر معظم انقلاب، شرکت‌های دانش‌بنیان یکی از بهترین مظاهر و مؤثرترین مؤلفه‌های اقتصاد مقاومتی به شمار می‌روند. از این رو از وظایف بنیاد ملی نخبگان است که از یک سو به رشد و شکل گیری شرکت‌های دانش بنیان کمک کند و از سویی دیگر استعداد‌های برتر و نخبگان را به سمتی سوق دهد و هدایت کند که محل رشد آن‌ها در مراکزی مانند شرکت‌های دانش‌بنیان باشد. پس از طی این مراحل و اقدامات بحث اصلی به حمایت حاکمیت از شرکت‌های بوجود آمده در زمینه دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرینی می‌باشد

ثروت‌زایی از علم‌وفناوری، ایجاد اشتغال پایدار، ارزش افزوده و تولید و صادرات کالا‌های دانش‌بنیان به عنوان اهداف توسعه این شرکت‌ها به حساب می‌آیند.

طبق آمار در خردادماه ۱۳۹۱، تعداد شرکت‌های دانش بنیان مستقر در پارک‌ها و مراکز رشد حدود ۳۰۰۰ شرکت و آمار شرکت‌های خارج از پارک، در حدود ۶۰۰۰ شرکت برآورد می‌شود. برابر با آمار فوق، تعداد ۱۷ هزار نفر متخصص در این شرکت‌ها مشغول به کار هستند. براساس افق برنامه ۲۰ ساله کشور، مقرر شده است، بیش از ۵۰ هزار شرکت دانش بنیان در کشور فعال شوند و این تعداد در افق برنامه پنجم توسعه کشور به ۲۰ هزار شرکت خواهد رسید.

جمع‌بندی‌وپیشنهادات

امروزه یکی از جلوه‌ها و ویژگی‌های اصلی توسعه، دستیابی به اقتصاد دانش‌بنیان است. در ایران نیز با توجه به پیشرفت‌های علمی صورت گرفته فرصتی مناسب جهت حرکت به سوی اقتصاد دانش‌بنیان ایجاد شده است که نمی‌توان آن‌ها را نادیده گرفت؛ بنابراین در صورت برنامه‌ریزی صحیح امکان ایجاد و رشد کسب و کار‌های دانش‌بنیان و در نتیجه جهت‌گیری اقتصاد کشور به سمت اقتصاد دانش‌بنیان و افزایش تولید ناخالص ملی فراهم خواهد آمد. به همین منظور تاکید بر ایجاد و راه اندازی کسب و کار‌های دانش‌بنیان و بخصوص حمایت از آنها، آسان‌سازی مسیر و تشویق بهره‌گیری از تحقیقات کاربردی و یافته‌های علمی در فرآیند جهانی شدن تولید و تجارت، باید به عنوان تدبیر عملی و اساسی جهت رشد اقتصادی در کشور مورد توجه حاکمیت اعم از سیاستگذاران و مسوولین در حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی و بازار کار و اشتغال قرار گیرد.

فناوری اطلاعات و ارتباطات را می‌توان به عنوان ابزاری نیرومند برای ایجاد ساز و کارهـای بسط و توسعه نوآوری در زمینه هـای مختلـف مـورد اسـتفاده قـرار داد. توسـعه روزافـزون ابزار‌های مبتنی بر این فناوری‌ها و سرعت فراوان تطبیق آن‌ها موجـب گردیده تا شکل جدیدی از محیط یادگیری و تعـاملی خـلاق، فعـال و فراگیـر ایجـاد شـود.

حرکت نیروی انسانی و آماده به کار کشور در مسیری قرار گرفته که فناوری اطلاعات یکی از مقاصد آن است. روند‌های توسعه شتابان فناوری اطلاعات نشان از توجه ویژه قشر عمومی به مصرف و شرکت در بازار فناوری اطلاعات در کشور است. در چنین شرایطی، استارتاپ­‌های فضای مجازی، بخش مهمی از آینده اقتصادی کشور خواهند بود. استارتاپ­‌ها درواقع تلاقی چهار جریان اصلی و مهم یعنی اقتصاد، علم و فناوری، فرهنگ و سیاست هستند. بر همین اساس دولت‌ها باید بستر کارآفرینی در حوزه فناوری اطلاعات را که همان شبکه‌های ارتباطی و اطلاعاتی است، توسعه و تقویت بخشند. ضمن اینکه فرهنگ استفاده از شبکه‌ها را ایجاد کرده و گسترش دهند و قوانین و مقررات لازم را تدوین و اجرا کنند.

منبع: خبرگزاری تسنیم